گذر زهره (یا ناهید)
زهره دومین سیاره نزدیک به خورشید بعد از تیر یا عطارد می باشد،
دارای زمان تناوب 224.7 روز گردشی به دور خورشید می باشد و از زمان اختراع تلسکوپ در سال 1610 میلادی فقط 7 با این اتفاق رخ داده شده که بار اول در سال 1631 بود و برای اولین بار بطور دقیق توسط کپلر در سال 1627 پیش بینی شد و پس از 8 سال تکرار گردید. بطور کلی این پدیده دارای یک جفت تناوب می باشد با زمان 121.5 بعلاوه و منهای 8 سال است، بدین معنی که خورگرفت ناهیدی بعدی در دسامبر 2117 و 2125 رخ خواهد داد و در حدود 7 ساعت از زمان برخورد اول تا برخورد چهارم به طول خواهد انجامید.
قطر ظاهری زهره 53 ثانیه کمانی است که 32 مرتبه کوچکتر از قطر خورشید است، برای درک تصویری می توان قطر یک دانه عدس را با یک پرثقال در نظر مجسم ساخت.
در اصل این کارگاه در راستای رصد زمینی گذر سیاره زهره از مقابل خورشید انجام می شود و فرصتی مناسب جهت شناسایی عناصر موجود در جو سیاره زهره بشمار می آید و با عنایت قابل مشاهده بودن این پدیده در ایران بسیاری از دانشمندان علاقه وافری برای سفر به کشورمان و رصد زنده این پدیده از خود ابراز داشته اند. ما بر آنیم که از این فرصت پیش آمده برای معرفی قابلیت های بالقوه اقلیمی و شرایط بسیار مطلوب رصد محلی و در ادامه پایه ریزی و تاسیس اولین ایستگاه تجزیه وتحلیل منطقه ای داده های فضایی بهره مند شویم.
ولی در ارتباط با سیاره ناهید و علاقه وافر فیزیک دانها به بررسی آن و علی الخصوص جو خارجی آن می بایست به معرفی اجمالی آن پرداخت. ناهید (همچنین زهُره) به ترتیب فاصله از خورشید، دومین سیاره سامانه خورشیدی است که میان زمین و تیر (عطارد) قرار گرفته‌است. این سیاره نزدیکترین سیاره به زمین می‌باشد و بعد از ماه، درخشان‌ترین جرم آسمانی طبیعی است که به هنگام شب از زمین رویت میشود. ناهید داغ‌ترین سیاره در منظومهٔ خورشیدی است. جو ضخیم و غلیظ آن موجب میشود که دیدن سطح آن از طریق رصد، دشوار باشد.
این سیاره در فارسی بیدخت و بیلفت نیز نامیده می‌شد. و واژه بیدُخت در شکل کهن‌تر خود بَغدخت و به معنای «دختر خدا» بوده‌است.سیاره ناهید، فاقد ماه است و از بسیاری جهات چون اندازه، جرم، جاذبه و ترکیبات ساختاری، به زمین شباهت دارد و به همین دلیل به آن لقب خواهر زمین را داده‌اند. چنانکه قطر آن در حدود ۱۲٫۱۰۴ کیلومتر است، در مقایسه با زمین که قطرش ۱۲٫۷۵۶ کیلومتر است. جرم ناهید حدوداً ۸۱ درصد جرم زمین و چگالی آن، نزدیک به ۹۵ درصد چگالی زمین است. با اینحال ناهید در قیاس با بیشتر سیارات سامانه از جمله زمین، کروی‌تر است و به دلیل چرخش آهسته به دور مدارش، پدیده تورفتگی یا مسطح شدن قطبها و بادکردگی یا تورم نواحی استوایی در آن، کمتر از دیگر سیارات رخ میدهد.
این سیاره را جزء سیاره‌های زمین‌وار و متراکم طبقه بندی کرده‌اند که دارای آتشفشانهای فعال، «ناهیدلرزه» و کوهواره است. ناهید در مداری تقریباً دایره‌وار به فاصله میانگین ۱۰۸ میلیون کیلومتر از خورشید، به دور آن می‌گردد. هنگامی که در نزدیکترین وضعیت نسبت به زمین قرار میگیرد، فاصله آن با زمین ۴۲ میلیون کیلومتر میشود و در دورترین حالت ۲۵۷ میلیون کیلومتر با آن فاصله دارد.
زمان لازم برای یکبار گردش این سیاره به دور خورشید ۲۲۵ روز زمینی می‌باشد. تفاوت بزرگ ناهید با زمین، جو آن است که بیشتر آنرا دی‌اکسید کربن تشکیل داده و در ابرهای فوقانی آن قطرات ریز اسید سولفوریک وجود دارد. وجود دی‌اکسید کربن در جو این سیاره دمای آنرا به مقدار بسیار چشم‌گیری افزایش داده‌است. (۴۶۴ درجه سانتیگراد نزدیک سطح سیاره).
نور آفتاب پس از نفوذ در جو این سیاره و جذب شدن توسط سطح آن، به‌صورت گرما از سطح بازتابیده میشود، اما انبوه دی‌اکسید کربنِ جو ناهید، این گرمای بازتابیده را به دام انداخته و از رها شدن آن در فضا جلوگیری می‌کند. این جذب اضافی گرما، که به پدیده گلخانه‌ای معروف است، میانگین گرمای ناهید را بیش از هر سیاره دیگری (حتی سیاره تیر) در سامانه خورشیدی بالا برده‌است به‌طوریکه این حرارت برای ذوب کردن فلز سرب کافیست. از اینرو پیدایش زندگی در این سیاره، غیر ممکن است.
در اوایل سال ۱۹۶۰ راداری را به‌سوی ناهید نشانه‌روی کردند که سیگنال‌های آن از ابرهای این سیاره عبور کرده و پس از برخورد با سطح جامد سیاره، منعکس گردید. برای اولین بار دانشمندان اطلاع جالبی را درباره سطح ناهید به‌دست آوردند، که نشان می‌داد ناهید دارای حرکت چرخشی در جهت معکوس است. چرخش آن از شرق به غرب است و آفتاب از مغرب طلوع و در مشرق غروب می‌کند.
نام لاتین این سیاره، ونوس، برگرفته از نام خدای رومی عشق و زیبایی است. در یونان باستان، نام خدای آفرودیته بر آن نهاده شد و ایرانیان در زمان هخامنشیان، خدای مونث آناهیتا (ایزد باروری و آبها) را با این سیاره مرتبط میدانستند که در پارسی میانه، به اَناهید و در فارسی امروزی به ناهید تغییر یافته‌است.
سفینه مارینر ۲، که در اوت ۱۹۶۲ پرتاب شد، در دسامبر ۱۹۶۲ از ۳۵۰۰۰ کیلومتری ناهید گذشت. مشاهدات این سفینه نشان داد که زهره را ابرهای سفید رنگ مایل به زردی، کاملاً پوشانده‌است و شکافی در این ابرها نیست که از راه آن بتوان نظری به سطح جامد این سیاره افکند. سفینه مارینر ۱۰ در فوریه ۱۹۷۴ از ارتفاعی کمتر از ۶۵۰۰ کیلومتری، زهره را مورد پژوهش قرار داد و معلوم شد که این ابرها حرکت منطقه‌ای دارند و با سرعتی بیش از ۲۴۰ کیلومتر در ساعت سیاره را دور می‌زنند و در مناطقی از زهره که رو به خورشید است، برهمکنشی میان جریان‌های بزرگ مقیاس همرفتی با این حرکت منطقه‌ای وجود دارد. در ۲۲ اکتبر ۱۹۷۵ وسیله‌ای از سفینه بدون سرنشین ونرا ۹ متعلق به اتحاد جماهیر شوروی سابق، بر زهره فرود آمد و علی رغم شرایط فوق العاده سخت دما و فشار توانست به مدت ۲ ساعت عکس‌هایی از چشم انداز این سیاره بگیرد و اطلاعات گسترده‌ای از سطح زهره بفرستد. سه روز بعد وسیله مشابهی از سفینه ونرا ۱۰ در ۲۲۰۰ کیلومتری محل فرود وسیله ونرا ۹ به زهره نشست و یافته‌های خود را به مدت ۶۵ دقیقه ارسال کرد. این عکس‌ها، نخستین عکس‌هایی بودند که تا آن زمان از سطح سیاره‌ای دیگر گرفته شده بود.
کاوشگر مداری ونوس‌اکسپرس، یازدهم آوریل سال ۲۰۰۶ میلادی وارد مدار سیاره ناهید گشت و تنها پس از یک روز موفق شد اولین تصویر را از قطب جنوب این سیاره برداشت و به زمین مخابره کند. این اولین باری بود که تصویری از قطب جنوب سیاره ناهید برداشته می‌شد.
در شکل بالا مسیر حرکت ناهید در سال 2004 و 2012 نمایش داده شده است.
سیاره زهره دارای تابش نسبتا پرنوری است و قدر تابش در حد 4.5 - دارد و حتی در طول روز نیز با یک بربخ ساده نیز قابل رصد است. با یک چشم غیر مسلح نیز می توان این خورگرفت را مشاهده نمود ولی هیچ گاه پیشنهاد نمی شود زیرا منجر به نابینایی همیشگی گردد!
تنها با عینک فیلتر دار خورشیدی ( نه عینک آفتابی!) یا نگاه غیر مستقیم به نور بازتابی خورشید از یک سطح صاف و سفید (غیر از آینه) استفاده نمود.
به علاقه مندان زیبایی های آسمان پیشنهاد می گردد از طریق تلوزیون به مشاهده این پدیده بپردازند.
این گذر در طول یک کارگاه تخصصی بین المللی که مورخ 17 و 18 خرداد ماه امسال در دانشگاه پیام نور زنجان با حضور اساتید داخلی و خارجی برگزار خواهد شد و مورد مطالعه دقیق قرار خواهد گرفت تا اطلاعات دانشمندان در مورد عناصر موجود در جو ناهید کاملتر گردد.
گذر ناهید در شهر زنجان بنا به محاسبات انجام گرفته حدود ساعت 6 بامداد همزمان با طلوع خورشید قابل رصد خواهد بود و می توان در طول 3.5 ساعت (تا حدود ساعت 09:30) به رصد آن پرداخت و برخورد سوم و چهارم را نیز رصد نمود.